YAZMA ESER KATALOGLAMA VE TASNİF ÇALIŞTAYI
Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yazma Eserler Uygulama ve Araştırma Merkezi, Marmara Üniversitesi Bilgi Belge Bölümü ve Medeniyet Üniversitesi iş birliğinde gerçekleşen Yazma Eser Kataloglama ve Tasnif Çalıştayı 19 Kasım 2022 Cumartesi günü FSMVÜ Ayasofya Yerleşkesinde gerçekleştirildi. Yazma eser kataloglama çalışmalarında karşılaşılan problemlerin disiplinlerarası bir bakış açısı ve iş birliği ile aşılmasının mümkün olacağı fikriyle planlanan çalıştay tarih, edebiyat, İslami ilimler ve bilgi-belge bölümü araştırmacılarını bir araya getirdi.
Tasnif Oturumu
Tuncay Başoğlu’nun moderatörlüğündeki ilk oturum Mustakim Arıcı’nın “Tasnif Literatürü Fihristlerin Oluşumunda Etkili Oldu mu? Osmanlı Kütüphaneleri Örneği” adlı sunumuyla başladı. Arıcı sunumunda İslam öncesi dönemden Osmanlı’nın son dönemlerine kadar kütüphane tasniflerinin bir özetini verdi. Sunumda, söz konusu tasniflerdeki eğilimlere, farklılıklara ve terminolojiye de değinildi. Berat Açıl’ın “Kütüphane Vakfiyelerinden Modern Kataloglara: Osmanlı’da Tasnif Anlayışının Gelişimine Giriş” başlıklı sunumu kataloglama meselesinin ilimler tasnifi ile olan ilişkisine Osmanlı dönemi vakfiyeleri, kütüphane defterleri ve fihristleri üzerinden biraz daha detaylı bir bakış sundu. Son sunum ise Ali Aslan’ın Tanzimat sonrası Osmanlı’da hazırlanan katalogların ilimler tasnifi açısından artı ve eksiklerini değerlendirdiği “Tanzimat Sonrası Katalogları ve Devr-i Hamîdî Kataloglarında Konu Başlıkları” tebliğiydi. Fulya İbanoğlu, Bilgin Aydın ve Ertuğrul Ökten’in müzakereci olduğu bu oturumda ağırlıklı olarak Osmanlı kütüphanelerindeki tasnif mantığı, bu tasniflerin hangi amaçlarla yapıldığı, dolayısıyla bu tasniflerin ilmi anlamda konu tasnifi meselesiyle ne kadar örtüştüğü müzakere edildi.
Kataloglama Oturumu
Filiz Dığıroğlu’nun yönetimindeki ikinci oturum Elif Derin Can tarafından yazma eser kataloglama ile ilgili karşılaşılan problemlerin ve çözüm önerilerinin özetlendiği sunumla başladı. Çalıştayın hazırlık sürecine dair fikir sağlayan sunum Türkiye’de kataloglama çalışmalarında bulunmuş belli başlı araştırmacılarla yapılan mülakatlardan derlenen bir çerçeve mahiyetindeydi. Kadir Turgut “Metin Kataloğundan Nüsha Kataloğuna: Kuyûdat Eksenli Bir Kataloglama Denemesi” başlıklı bildirisinde modern yazma kataloglarının kısa bir özetini verdikten sonra bu katalogların literatür taraması için faydalı olsalar da kodikolojik, sanatsal, kültürel ve sosyal bağlamlarda araştırma yapanlar için yetersiz kaldıklarını belirtti. Bu amaçlara da hizmet edebilecek detaylı bir katalog hazırlamanın yolunun ise bibliyografik bilgileri verecek bir uzmanın yanı sıra yazmanın farklı vechelerine eşit oranda ışık tutabilecek uzmanların iş birliğinden geçtiğinin altını çizdi. Daha sonra Turgut yazmalarla ilgilenen farklı uzmanların bir arada çalıştığı online katalog projesini örnek olarak gösterdi. Oturumun son sunumu ise kataloglama çalışmalarının handikaplarından biri olan mecmualar üzerineydi. Sami Arslan’ın “Mecmûalara Yeni Bir Yaklaşım: Mecmûayı Mecmûa Olmak Bakımından Fişlemek” başlıklı sunumu mecmûaların barındırdıkları eserlerin yanı sıra mecmûa kimlikleriyle de kataloglarda nasıl yer alması gerektiğini ele alıyordu. Arslan, mecmûa içerisinde yer alan her eserin tek tek kataloglanmasına ek olarak mecmûanın mecmûa olması hasebiyle haiz olduğu özelliklerin ayrıca değerlendirilmesi gerektiğini belirterek kendi kataloglama önerisini sundu. İkinci oturumun müzakerecileri Ali Emre Özyıldırım ve Sadık Yazar da değerlendirmeleri ve katkılarıyla oturumu zenginleştirdi. Sadık Yazar kataloglama çalışmalarında farklı uzmanların iş birliğinin faydalı olmakla birlikte, koleksiyona bütüncül bir bakış açısının önüne geçmemesi gerektiği uyarısında bulundu.
Tanımlama ve Erişim Oturumu
Günün son oturumu Ekrem Tak moderatörlüğünde sunulan iki tebliğden oluşuyordu. Çalıştayın düzenleyicilerinden Tuba Çavdar Karatepe “Yazma Katalogları: Geçmiş ve Bugüne Dair Değerlendirmeler” başlıklı sunumuyla oturumun açılışını yaptı. Karatepe sunumunda katalogların hazırlanma amacına dikkat çekerek, amacın usül ile doğrudan ilişkili olduğunun altını çizdi. Niçin katalog hazırlıyoruz sorusunu temele almanın katalog hazırlarken kullanılacak metodolojiyi doğrudan etkileyerek hazırlanacak kataloglara daha verimli bir mahiyet kazandıracağını belirtti. Karatepe’ye göre artan imkanlar da değişen anlayışlarla birleşerek çalışmalara yeni boyutlar kazandırabilir. Günün son sunumunda ise Hüseyin Türkmen değişen anlayış ve imkanların bir örneği olarak kendi geliştirdiği kataloglama programı e-Kitabî veritabanını tanıttı. Gün boyunca modern kütüphanecilikte kullanılan programların yazma eserleri kataloglamada gerekli koşulları sağlamadığı çeşitli bağlamlarda dile getirildi. Bununla beraber Türkmen’in programı modern kütüphanecilik anlayışının uygun şekilde biraz değiştirilmesiyle yazma kataloglamada rahatlıkla kullanılabileceğini gösterdi. Kataloglara erişim açısından bakan bu oturuma Mücahit Kaçar ve Sadi S. Kucur da müzakereci olarak katkı verdi.
Çalıştay Tuba Çavdar Karatepe, Mustakim Arıcı ve Berat Açıl’ın değerlendirme konuşmalarıyla son buldu. Çalıştay boyunca ve finalde yapılan değerlendirmelerde yazma kataloglama ve tasnifi meselelerinin iş birliğine çok fazla ihtiyaç duyulan bir alan olduğu dile getirildi. Tarih, edebiyat, İslami ilimler ve bilgi-belge bölümlerinden farklı uzmanlıklara sahip araştırmacıların iş birliğinin ortaya çıkacak çalışmaların kalitesini yükselteceği ve daha verimli olacağı vurgulanmakla birlikte bu birlikteliklerin ortaya çıkarabileceği problemlere de dikkat çekildi. Çalıştay boyunca da müşahede edildiği üzere kataloglamada kullanılan terimlerdeki farklılıklar da bunlardan biriydi. Benzeri problemleri tespit etmenin ve çözüme kavuşturmanın ise ancak bu gibi ortak çalıştayların devamıyla mümkün olacağına vurgu yapıldı.
Çalıştay, kataloglama alanında tecrübesi olan yurtiçi ve yurtdışından katılım sağlayan davetlilerin soru ve katkılarıyla nihayete erdi.
Metin: Elif Derin Can
Çalıştay programı için tıklayınız
