Bilgisayar Destekli Veri Analizi Yönteminin Nüsha Şeceresi Tespiti ve Metin Tenkidi İçin Kullanılması, Kadir Turgut (16.07.2021)

İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) tarafından "İkinci Klasik" projesi kapsamında desteklenen “Bilgisayar Destekli Veri Analizi Yönteminin Nüsha Şeceresi Tespiti ve Metin Tenkidi İçin Kullanılması (Nüshalar ve Soyları)” başlıklı projenin tanıtımının yapıldığı konferans FSM Yazma Eserler Merkezi tarafından 16.07.2021 tarihinde çevrimiçi olarak düzenlendi. Moderatörlüğünü Sadık Yazar’ın üstlendiği konferans proje yürütücüsü Kadir Turgut’un sunumuyla gerçekleşti.

Konferans, Sadık Yazar’ın Salahattin Polat’ın Metin Tenkidi isimli kitabına işaret ederek tenkitli neşrin zor ve önemli bir iş olduğunu ifade ettiği giriş konuşmasıyla başladı. Konuşmasına tenkitli neşirlerde nüshalar arası ilişkilerin tespit edilerek metni, “nesnel” bir alana çekmenin oldukça önemli bir husus olduğunu vurgulayarak devam eden Yazar, nesnel alana çekilemeyen bir tenkitli metin çalışmasının öznel olacağını yani müellifin kaleminden çıkmış metne ulaşmış olmaktan ziyade neşri yapan kişiye ait bir metnin ortaya çıkma tehlikesine düşebileceğini dile getirdi. Bu bağlamda Yazar, tenkitli neşir çalışmalarında en zor kısmın nüshalar arası ilişkilerin belirlenmesi meselesi olduğunu, bu ilişkiler belirlendikten sonra ise aslında tenkitli neşrin büyük ölçüde tamamlandığını söyleyebilmenin mümkün olduğunu ifade etti. Bundan dolayı, Kadir Turgut’un metinleri tamamen ya da kısmen karşılaştırıp ortaya çıkan manzarayı analiz ederek nüshalar arası ilişkileri belirlemesine olanak sağlayacak söz konusu projenin nesnel verileri sunmada önemli bir rol üstleneceğini belirterek sözü Furkan Öztürk’e bıraktı.

Öztürk, Yazar’ın dile getirdiği hususları destekler mahiyette kısa bir konuşma gerçekleştirdi. Nef’i’nin Divan’nın tenkitli neşrini hazırlamaya çalıştığını söyleyen Öztürk, Divan’ın 120 yazma nüshası üzerinden çalışmasını yürüttüğünü belirterek kısaca kendi çalışma yönteminden bahsetti. Üzerinde çalıştığı Nef’i Divan’ının yazma nüshalarının varak numarası ya da manzumelerdeki beyit sayısı gibi verileri Excel tablosuna işlediğini belirten Öztürk, çalışmasının devam etmekte olduğunu ve Kadir Turgut’un yürütmekte olduğu projeyi de büyük bir heyecan ve merakla karşıladığını dile getirerek sözlerini noktaladı.

Öztürk’ten sonra sunumuna başlayan mezkûr projenin yürütücüsü Kadir Turgut, projenin çıkış noktasına kısaca değinerek, projenin amaçlarını sıraladı. Buna göre, birinci amacın “bir metnin çok sayıdaki versiyonlarının çoğalma yolları nasıl tespit edilebilir” sorusuna cevap aramak; ikincisinin, daha öncesinde zikredilen soruya verilen cevapları ve tespit denemelerini irdelemek ve üçüncüsünün ise veri analizi yönteminin imkanlarıyla emekten ve zamandan tasarruf edilerek daha hızlı ve kesin sonuçlara ulaşmak olduğunu söyledi.

Akabinde Turgut, proje kapsamında kitap ya da makale formatında yapılan tenkitli neşirlerin incelenmesi, yazma nüshalarında nüsha şeceresine işaret eden kaynakların incelenmesi ve metin çoğaltma (istinsah) simülasyonu yoluyla incelemenin yapılacağını belirtti. Zikredilen kapsam çerçevesinde projede beş ayrı bölümde veri girişlerinin yapıldığını söyleyen Turgut, bu bölümleri şu şekilde sıraladı:

1. Proje kapsamında seçilen tenkitli neşirlerin metin aparatlarında yer alan nüsha farklarını Excell’de sütunlara işleme,
2. Neşri yapılan metinlerin yazma nüshalarından nüsha farklarının kontrolü,
3. Neşirlerden ve yazmalardan nüshaların kütüphane adı, demirbaş numarası gibi kullanım türlerine bakarak nüsha tavsiflerini inceleme,
4. Kitap ya da makale formlarında özellikle nüsha şeceresi bulunan neşirlerin nüsha şecerelerini sisteme işleme,
5. Gönüllülerin Google formları vasıtasıyla metin çoğaltma deneyimi.

Yukarıda beş farklı bölümde Excell’e manuel işlenen verileri sıralayan Turgut, sonraki süreçte sırasıyla mevcut nüsha şecerelendirme çalışmalarının incelenmesi, nüsha farklarının veri incelemesine tabi tutulması ve şeceresi belli olan nüshaların zikredilen bu iki maddeyle karşılaştırılmasının projenin aşamaları arasında olduğunu kaydetti.

Son olarak, çeşitli sebeplerle kaybolan yazma nüshalar ve analiz eksikliği gibi proje kapsamında karşılaşılan güçlükleri dile getiren Turgut, projenin resmî sitesini tanıtıp zikrettiği bahisleri ve projenin işleyişini katılımcılara bizzat göstererek konuşmasını tamamladı.

Konferans, katılımcıların soru-cevap, katkı, yorum ve projeye yönelik iyi dilek temennileriyle nihayete erdi.

Metin: Zeynep Akçora