Osmanlı Sarayında Kitap Üreticileri: Cemâat-i Kâtibân-ı Kütüb, Hilal Kazan (14.12.2022)

Kitap Kültürü Konuşmaları serisinin dokuzuncusu “Osmanlı Sarayında Kitap Üreticileri: Cemâat-i Kâtibân-ı Kütüb” başlıklı sunum, 14 Aralık 2022 tarihinde çevrimiçi platformda alana meraklı araştırmacıların katılımıyla düzenlenmiştir. Gülsüm Gülsev Şanver’in tanıtımı ile başlayan program, Marmara Üniversitesi’nden Berat Açıl’ın moderatörlüğünde İstanbul Üniversitesi öğretim üyesi Hilal Kazan’ın sunumu ile devam etmiştir.

Hilal Kazan, yazma eserler hakkında yapılan araştırmaların yanı sıra bir yazmayı üreten kişi hakkında bilgilerimizin sınırlı olduğunu ve arşiv belgelerinde bazen bu sanatçıların isimlerine rastlanılabildiğini vurgulayarak sunumuna başlamıştır. Cemâat-i Kâtibân-ı Kütüb yani Kitap yazan/istinsah eden katiplere, en erken Fatih Sultan Mehmed döneminde rastlandığını aktaran Kazan, II. Bayezid’e ait İnamat Defterlerinde Ehl-i Hiref ve hatta Katiban-ı Kütüb ibaresinin bulunduğunu ifade etmiştir. Esas itibariyle 1532 tarihli Sultan Süleyman dönemi Teftiş Defterleriyle beraber düzenli bir şekilde Ehl-i Hiref’in izinin sürülebildiğini bildirerek tarihsel süreci aktarmıştır.

Sunumuna Cemâat-i Kâtibân-ı Kütüb’ün işlevi, maaşları, bağlı oldukları birim gibi müessesevi bilgiler vererek devam eden Kazan, Ehl-i Hiref defterlerinin mahiyetine de yer vermiştir. Bu bağlamda sarayda bulunan zanaatkarların/sanatkarların maaş defterleri olan bu defterlerde Katiban-ı Kütüb ilk sırada yer almaktadır. Hilal Kazan, bu gruba mensup sanatçıların saraya nasıl girdiklerine, demografik yapılarının çeşitliliğine ve ücretlendirme meselesine de değinmiştir.

Sırasıyla her padişah döneminde sarayda kaç tane Katiban-ı Kütüb bulunduğunu tespit eden Kazan, padişahın bir eseri yazdırmak istemesi üzerine kitabı yazacak kişinin belirlenme sürecini, müellife birkaç katip tesis edilmesini, yazılma işlevinin aşamalarını, müsveddenin oluşması ve temize çekilmesini dinleyiciye aktararak bir eserin yazılma serüvenini tüm ayrıntılarıyla ele almıştır. Hilal Kazan son olarak sarayın içinden kimlere kitap hazırlandığını örneklendirmiş ve hazırlanan kitaplarda hiyerarşik düzenin takibine imkân verdiğini belirterek sunumunu sonlandırmıştır.

Berat Açıl, Sami Arslan ve Seçil Şatır’ın soru ve katkıları ile devam eden sunum, katılımcılardan gelen soruların cevaplanmasıyla sona ermiştir.

 

Metin: Fatma Sakınmaz