İslam Coğrafyasında Kağıt Üretimi: Bir Tipoloji Çalışması, Esra Demiröz (16.03.2022)

Kitap Kültürü Konuşmaları serisinin üçüncüsü olan “İslam Coğrafyasında Kağıt Üretimi: Bir Tipoloji Çalışması” başlıklı sunum, 16 Mart 2022 tarihinde çevrimiçi platformda alana meraklı tüm araştırmacıların katılımıyla düzenlenmiştir. Gülsüm Gülsev Şanver’in takdimi ile başlayan program, İstanbul Teknik Üniversitesi’nden Peter Starr’ın moderatörlüğünde yine İstanbul Teknik Üniversitesi’nden Esra Demiröz’ün sunumu ile devam etmiştir.

Programın başlangıcında Peter Starr, kağıt üretiminin tarihi ve kâğıdın kültürel etkileri hakkında bir giriş yapmış ve Esra Demiröz’ü takdim ederek sözü kendisine vermiştir.  Esra Demiröz sözlerine kağıdın icadı ve İslam coğrafyasına girişine dair bilgilerle başlamıştır.

Demiröz, İslam coğrafyasında Semerkant, Bağdat, İran, Hindistan, Mağrip, Fas ve Anadolu üzerindeki kağıt üretimini haritalandırarak, kağıdın yayılışından söz etmiştir. Sunumuna İslam coğrafyasında kağıdın üretimi ile devam eden Demiröz, kağıdın hammaddesini ve maserasyon işlemini, elek ve kağıt tabakasının oluşturulmasını, kurutma ve yüzey işlemlerinin bilgisini vermiş, görsel malzemeyle de destekleyerek kağıdın oluşum serüvenini aktarmıştır. İslam coğrafyasında kullanılan kağıtları, üretildikleri yere, özel kişilerin ya da idarelerin isimlerine, ebat ve renk üretiminde kullanılan malzemelerin özelliklerine göre sınıflandıran Demiröz, söz konusu sınıflandırmanın bu özelliklere göre isimlendirilen kağıtlar olduğunu örneklerle ifade etmiştir.

Esra Demiröz, kağıt tipolojisine dair çalışmaları aktardıktan sonra kendi tezinde yaptığı tipoloji çalışmasına değinerek sunumuna devam etmiştir. Tezinde oluşturduğu metodu açıklayan Demiröz, İslam coğrafyasında kağıt üretiminin başladığı, gelişme gösterdiği ve gerilemeye başladığı dönemleri kapsayan bir liste oluşturulduğunu ve listelenen bu eserlerin Semerkant, Bağdat, Şam, Kahire ve Şiraz’da istinsah edildiğini belirtmiştir. Bu hususta her merkezden yaklaşık 20 eser olmak üzere toplamda 97 eser belirlediğinin de bilgisini vermiştir.

Sunumunda belgeleme çalışmasının katalog özelliklerini de belirten Esra Demiröz, bu kataloglamada koleksiyon adı, koleksiyon numarası, eser adı, müellif adı, istinsah tarihi, istinsah yeri, yüzey özelliklerine göre sınıflandırdığını ifade etmiş ve yüzey özelliklerinin kapsamını açarak yapısal özelliklerinin altını çizmiştir. Bu verilerden çıkardığı sonuçları dinleyiciyle paylaşarak sunumunu sonlandırmıştır.

Sunum, Starr’ın laboratuvar çalışmalarının bilim tarihine önemli katkılarını ve bu tür çalışmaların aslında bütün disiplinleri etkilediğini vurgulamasıyla devam etmiş ardından katılımcıların soru, görüş ve önerileriyle desteklenerek oturum sonlanmıştır.

Metin: Fatma Sakınmaz