Erken Modern Osmanlı'da Dârüssaâde Ağalarının Kitap Koleksiyonları, Elif Derin Can (12.10.2022)      

Yazma Eserler Uygulama ve Araştırmaları Merkezi'nin düzenlediği Kitap Kültürü Konuşmalarının yedincisi 12 Ekim 2022 tarihinde çevrimiçi olarak gerçekleşmiştir. Elif Derin Can’ın, Berat Açıl danışmanlığında hazırladığı yüksek lisans tezinin çıktılarını araştırmacılarla paylaştığı bu program “Erken Modern Osmanlı'da Dârüsssaâde Ağaları'nın Kitap Koleksiyonları” üzerine olmuştur.

Elif Derin Can, Dârüssaâde Ağalarının kitaplarla olan ilişkisini incelemeyi amaçladığı bu sunumunda, ağaların Osmanlı tarihinde en güçlü oldukları dönem olan 1582-1758 tarihlerini esas almaktadır. Mezkûr tarihler arasında görev yapmış olan beş ağanın kitap koleksiyonunu incelediği sunumunda ağaların kitap koleksiyonlarının bugün ulaşılabilir durumda olmasını ve bu beş ağaya ait üç koleksiyonun da halihazırda Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi'nde bulunmasını özellikle vurgulamıştır. Elif Derin Can, araştırmasına günümüze ulaşmış bu üç koleksiyonun yanı sıra vakfiyelerden tespit edilmiş dört koleksiyon ve üç ağaya ait tereke kayıtlarını da dahil etmiştir. Can’ın vurguladığı hususlardan birisi de Dârüssaâde ağalarının koleksiyonlarında bulunan yazma eserlerin önemli bir kısmının ağaların inşa ya da tamir ettikleri medreselere bağışlanmış olup eğitim amaçlı koleksiyonlar olmasıdır. Bu noktada koleksiyonların Osmanlı medrese müfredatı ile uyumlarından bahsetmiştir. Can’ın üzerinde durduğu bir başka nokta ise ağaların kurdukları medreselerin çoğu zaman yüksek payeli ve Osmanlı İlmiye sınıfına üst düzey memurların yetiştirildiği kurumlar olmasıdır. Ağalar kurdukları ve sonrasında da vakıf gelirleri ile finanse etmeye devam ettikleri bu medreselerle ilmiye sınıfı arasında kendilerine mahmîler edinmiştir. Can’a göre ağalar kurdukları bu kişisel ilişkileri sayesinde yönetimdeki güçlerini de pekiştirmiştir.

Elif Derin Can sunumunda, ağaların kitaplarla olan ilişkilerini tüm yönleriyle ortaya koymayı amaçladığı için onların kişisel eğilimlerini de incelemiştir. Buna göre ağaların terekelerinde bulunan kitaplarla sadece araçsallaştırma amacı gütmediklerini, yazmalara kimi zaman sanatsal kimi zaman da içerikleri bakımından kişisel bir ilgileri de olduğunu da zikretmiştir. Abbas ve Yusuf ağaların terekelerindeki tarih kitaplarının ağırlığı ya da Moralı Beşir Ağa'nın terekesindeki sanatsal değeri yüksek yazmaları ise bunlara örnek olarak göstermiştir.

Sunumun ardından yapılan değerlendirme ve sorular, çalışmanın ileriye dönük aşamalarına ve spesifik alt çalışma konularına kapı aralamıştır. Kitapların meşruiyet aracı olarak kullanılmasında padişahlar, ağalar ve imparatorluk politikası arasındaki ilişki de bu sunumda tartışılan konulardan birisidir. Sunumda konularına göre tasnif edilen koleksiyonlara da bu açıdan bakılmıştır. Elif Derin Can, son olarak bu çalışmadan hareketle yapılacak muhtemel çalışmalara vurgu yapmış, bu veya başka koleksiyonlar üzerinden gözlemlenebilen ilişki ağları üzerinde durmuştur.  

Osmanlı kitap kültürünün dikkate değer aktörlerinden biri olan Dârüssaâde ağalarının sahip olduğu ve vakfettikleri kitapların envanteri üzerinde duran bu sunumun ileri çalışmalara ve detaylı incelemelere kapı açacağı ön görülmektedir.

 

Metin: Fatma Esmanur Koç