Mecmua Konferansı II (Tezebzüb ve Tecemnu Asrında Mecmûanın Yeri), Cemal Kafadar (31 Mayıs 2023)

FSM Yazma Eserler Merkezi’nin düzenlediği Mecmûa Konferanslarının üçüncüsü 31 Mayıs 2023 tarihinde “Tezebzüb ve Tecemnu Asrında Mecmuanın Yeri” başlığıyla Cemal Kafadar tarafından gerçekleştirildi. Ayasofya Yerleşkesi Molla Hüsrev Salonu’nda düzenlenen konferans katılımcılar tarafından yoğun ilgi gördü.

Sami Arslan’ın takdimi ve kısa girizgâhı sonrasında sözü devralan Cemal Kafadar konuşmasına Osmanlı tarih anlatılarının günümüz dünyasına etkileri üzerinden başladı. Osmanlı Devleti’nin kurucu anlatılarının yanında yükseliş, duraklama ve gerileme gibi spesifik olarak adlandırılan dönemlerin yeniden tanımlanabilirliği hususuna dikkat çeken Kafadar, var olan anlatıları farklı bir bakış açısı ile tekrar değerlendirmek gerektiği konusunda önemli açıklamalarda bulundu ve bu anlatılar içerisinde 17. yüzyıl Osmanlı Tarihi’ni, dönemlendirme olarak yeniden yorumlanabileceğine vurgu yaptı.

Cemal Kafadar, giriş konuşmasının ardından 17. yüzyıl Osmanlı dünyasının özellikle şehir hayatı bağlamında yeni bir düzen meydana getirdiğini ifade etti. Konuşmacı bu noktada mecmuaları, 17. yüzyılda yaşanan dönüşümü bilhassa daha dünyevi bir hâl almaya başlayan şehir hayatının sonucu olarak gördüğünü belirtti. Yeni şehir hayatının örneği olan 17. yüzyıl mecmualarında okumuşluk ve beğeni düzeyinin önceki dönemlere oranla oldukça farklılaştığına dikkat çeken Kafadar, az sayıdaki nadir örnekler dışında kültürel anlayış konusunda değişimler gözlemlediğini ve bu durumun entelektüel bir okuyucu kitlesinin oluşmasına bağlı olduğunu vurguladı. Özellikle fevaid mecmualarının içeriklerinde 1600’lü yıllarla birlikte yenilikler gözlemlediğini aktaran Cemal Kafadar bununla birlikte “orta sınıflar için daha önce mümkün olmayan kitabilik, bir bilme ve öğrenme iştahının oluşmaya başladığına” dair gözlemlerinin bulunduğunu ifade etti.

Kafadar, konuşmasının ilerleyen dakikalarında “tecemnu” kavramı üzerine açıklamalarda bulunarak, bu kavramın sosyal bir olgu olarak algılanması gerektiğini, bu sosyal olgunun bir dönüşümü anlattığını ve artık yeni bir düzenin habercisi olduğunu aktardı. Bu bağlamda 17. yüzyıl Osmanlı şehir hayatının, yeni yüzünün büyük oranda dönemin insanlarının öğrenme ihtiyaçlarına binaen oluştuğunu ifade eden konuşmacı bu yeni sosyal ortam içerisinde dönemi en iyi temsil eden figürleri de çelebiler olarak gördüğünü belirtti.

Konuşmasının devamında mecmuaların yeni kültür dünyasının önemli verilerinden biri olduğunu ifade eden Cemal Kafadar, geçmiş dönemlere kıyasla 17. yüzyıl mecmualarının içeriklerinde değişimler olduğunu vurguladı. Kafadar’a göre bu değişimlerin en mühimi mecmualarda artık mahallî olan ile seçkin olanların, seküler metinlerle dini metinlerin aynı eser içinde yer alması olarak ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda konuşmacı bu noktada yeni şehir hayatı içerisinde yaşanan değişimler, farklı türlerin aynı eser içerisinde kendisine yer bulabilmesi ile mecmualardaki özgünlük arayışına da dikkat çekti. Kafadar’a göre yaşanan bu özgünlük endişesi birbirlerinden oldukça farklı kültür dairesi örneklerinin bütüncül bir yaklaşımla ele alınmasına yol açmış ve mecmualarda yaşanan bu değişim entelektüel seviyenin bir üst düzeye çıkmasını da sağlamıştır.

Konuşmasını mecmualara ait görsellerle daha anlaşılır kılan ve zenginleştiren Kafadar, bu alanda araştırılmaya değer daha pek çok konunun bulunduğunu da belirterek faydalı ve ufuk açıcı bir konuşma gerçekleştirmiştir.

Metin: Deniz Gürkan