Osmanlı Saray Teşkilatında Kitap, Sevgi Ağca Diker (7 Şubat 2024)

FSMVÜ Yazma Eserler Merkezi tarafından 7 Şubat 2024 tarihinde gerçekleştirilen “Osmanlı Saray Teşkilatında Kitap” başlıklı konferans,  Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Ayasofya yerleşkesinde ilgili araştırmacıların katılımıyla düzenlenmiştir. Sami Arslan’ın moderatörlüğünde kısa bir tanıtım ile başlayan program Sevgi Ağca Diker’in sunumu ile devam etmiştir.

Osmanlı Sarayı beraberinde büyük tarihsel anlatıları da beraberinde getirmektedir. Genelde bu tarihsel anlatıların öznesi Topkapı Sarayı olurken, nesnesini bu hikâyeyi aktaran kitaplar oluşturmaktadır. Bu sunumun ise öznesi saray değil kendi kaderi, sarayla kurduğu ilişki kısacası kitapların kendi hikayesi olmuştur. Bu çerçevede sunumuna “Sarayda kitap sadece kitap mıdır?” sorusuyla başlayan Sevgi Ağca Diker ilk olarak kitapların saraya geliş şekillerine değinmiştir.

Diker, kitapların saraya geliş şekillerini sekiz ana başlık altında aktarmıştır. Buna göre kitaplar, saray nakkaşhanesinde padişah, sadrazam veya ağalar gibi üst düzey yönetici sınıf için özel olarak hazırlanarak, padişaha hediye edilerek, saray ağaları tarafından padişah için  hazırlatılarak, telif eserlerin padişaha takdim edilmesiyle satın alınarak, ganimet olarak, müsadere ve muhallefat yolu ile kitaplar saray kütüphanelerine dahil olmuşlardır. Sunumun devamında ilk sorduğu soruya atıf yapan Diker, “Sarayda kitap sadece kitap mıdır? Yoksa hazine eşyası mıdır?” sorusuyla bağlamı genişletmiş ve yeni bir soru/sorun üzerinde de yoğunlaşmıştır.

“Özellikle hanedandaki kadınlara hediye edilen mushafların altın üzerine inci ya da yakutlarla kaplı oldukları görülmüştür.” ifadesini kullanan Sevgi Ağca Diker böylelikle saray kitaplarının bilgi değeri, hattat tarafından oluşturulan sanat değeri ve mali değerine vurgu yaparak üç ayrı değer kazandıklarını belirtmiştir. Bu değerler bütünü sebebiyle saray hazinelerinde saklanan kitapları aktarırken Osmanlı saray teşkilatında önemli bir yere sahip olan saray hazineleri ve sorumlularını da dinleyiciye aktarmıştır.

Sevgi Ağca Diker saray kitaplarını içerisinde barındıran Has Oda Kütüphanesi, Hazine Koğuşu Kütüphanesi, Kilerli Koğuşu Kütüphanesi, Seferli Koğuşu Kütüphanesi, Revan Köşkü Kütüphanesi, Bağdad Köşkü Kütüphanesi, Ağalar Cami Kütüphanesi, Sofa Cami Kütüphanesi ve Enderun Kütüphanesini içine alan Topkapı Sarayı kütüphanelerine değinmiştir. Son olarak saraydan hediye ve müzayede yoluyla çıkabilen saray kitaplarından bahsedilerek kitapların sarayda dolaşımı meselesi üzerinde durarak sunumunu sonlandırmıştır.

Oldukça çeşitli görsel, arşiv belgesi ve yazma eserler gibi ana kaynaklarla desteklenen sunum, katılımcıların soru, görüş ve önerileriyle sona ermiştir.

Metin: Fatma Sakınmaz