Hadis Kültür Tarihinde İmlâ Meclisleri, Rukiye Aydoğdu (18.05.2022)

Kitap Kültürü Konuşmaları serisinin beşincisi olan “Hadis Kültürü Tarihinde İmla Meclisleri” başlıklı sunum, 18 Mayıs 2022 tarihinde çevrimiçi platformda alana meraklı araştırmacıların katılımıyla düzenlenmiştir. Sami Arslan’ın tanıtımı ile başlayan program, İstanbul Üniversitesi’nden Mustafa Celil Altuntaş’ın moderatörlüğünde Rukiye Aydoğdu Demir’in sunumu ile devam etmiştir.

Özelde hadis rivayetinin genelde ise İslam düşüncesinde topyekûn ilmin intikali anlamına gelen “imla” ve bunun bir sonucu olan “imla meclislerinin” genel itibariyle yapısının anlatıldığı sunumda, Rukiye Aydoğdu Demir imla geleneğinin İslam öncesi uygulamalarına, İslam geleneğinde ortaya çıkışına, tarihsel sürecine, imla geleneğinin kullandığı kavramlara, imla meclislerinde bulunan hoca ve talebelerin sosyo-ekonomik durumlarına ve bu meclislerin topluma etkilerine değinmiştir.

Arapça emla kökünden gelen imla “dikte etmek, yazı yazdırma” anlamına gelmekte olup, hicri birinci asrın sonuyla meclis kavramıyla birlikte kullanılan bir mefhumdur. Rukiye Aydoğdu Demir, sunumuna imla meclislerini neden hadis tarihi içerisinde değil de kültür tarihi çerçevesinde ele aldığını açıklayarak başlamış, yazma/yazdırma geleneğinin oluşumuna ve bu geleneğin İslam tarihine tevarüs etmesine dair notlarıyla devam etmiştir.

İmla meclislerini peyderpey büyüyen bir organizasyon olarak tasvir eden Demir, müstemlilerin hüviyeti, meclisler vasıtasıyla yapılan istinsah faaliyetleri, imla metodunun oluşması, bu metodun prestiji ve güvenilirliği, İslam ilim merkezlerinin aynı zamanda imla merkezi olması gibi hususlar hakkında bazı bilgiler vermiştir. Rukiye Aydoğdu Demir, imla meclislerindeki kitap istinsahı ile Batıdaki kitap istinsahını karşılaştırarak örneklendirmiştir. Meclislerin sadece hadis ilminde değil aynı zamanda başka ilimlerin üretiminde de faal olduğunun özellikle altını çizdiği sunumuna imla meclislerinin tarihsel sürecini aktararak devam etmiştir.

Sunumunun ikinci aşamasında imla meclislerinin mahiyetine yer veren Demir, sadece ilmin değil ilmi yapanın adabının da aktarıldığı kolektif bir hafızadan ve bunun intikalinden bahsetmiştir. Bu bağlamda muhaddisin adabı, şahsi özellikleri, ilkeleri, hadis yazım kılavuzları, el yazmalarının maddi boyutu, imlanın bir metod olarak interdisipliner şekilde kullanılması ve önemine dikkat çekmiştir.

Son olarak sunumunda fiziki ve çevresel faktörlere yer veren Rukiye Aydoğdu Demir, imla nerede ve nasıl oldu sorusuna cevap aramıştır. Bu kapsamda imla faaliyetinin yapıldığı muhaddisin evi, imla meclislerinin bulunduğu camiler, kadınların imla faaliyetindeki yeri, imla meclislerinin siyasi, sosyal ve iktisadi uzantıları aktarılmıştır. Emâlîler hakkında bilgiler verilerek sunum sona ermiştir.

Sunum, katılımcıların soru, görüş ve önerileriyle desteklenerek sona ermiştir. Hadis kültüründe halen bakir bir alan olan imla faaliyeti ve imla meclisleri sunumu araştırmacıların yapacağı yeni çalışmalar için ufuk açıcı olmuştur.

 

Metin: Fatma Sakınmaz