Osmanlı Kütüphane Teşkilatı ve Personeli -Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Kadar-, Tuba Çavdar Karatepe (15.03.2023)

Yazma Eserler Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından 15 Mart 2023 tarihinde düzenlenen Kitap Kültürü Konuşmalarının on birincisinde, Osmanlı Kütüphane Teşkilatı ve Personeli’nin tanzimattan cumhuriyete kadarki süreci ele alınmıştır. Çevrimiçi olarak düzenlenen program Hayri Fehmi Yılmaz moderatörlüğünde Tuba Çavdar Karatepe sunumuyla gerçekleşmiştir. 

Hayri Fehmi Yılmaz’ın, kütüphanelerin toplumsal hafızadaki yeri ve önemini vurgulamasıyla başlayan konuşma, esas konuya geçiş için kısa bir tanıtım niteliğinde olmuştur. Konuşmasında, kütüphane konulu çalışmalarda kütüphanecilerin rolünün büyüklüğüne de değinen Yılmaz, bu konuyla ilgili çalışmalar yapan ve programın esas konuşmacısı olan Tuba Çavdar Karatepe’yi katılımcılara takdim etmiştir. 

Tuba Çavdar Karatepe öncelikli olarak, Osmanlı’daki kütüphanelerin toplum içine etkisinden söz ederek, bu etkinin olumlu yönde geliştiğinden ve vakıf kütüphanelerinin kurulum sürecinden bahsetmiştir. Kütüphanelerin eğitim-öğretim ve ilimle uğraşanlar için kurulduğunu belirten Karatepe, vakıf kütüphanelerinin sosyal hayat içerisindeki faydalarına da değinmiştir. 

Karatepe, konuşmanın ilerleyen dakikalarında kütüphane vakfiyelerinden ve bu vakfiyelerde yer alan bazı önemli şartlardan söz etmiştir. Osmanlı döneminde kurulan kütüphanelerle ilgili bilgilerin genel olarak kütüphanenin kendi vakfiyesi yoluyla edinileceğini vurgulayan Karatepe, her vakfın şartlarının kendilerine özel olduğundan ve bir vakfiyede belirtilen özel unsurların genele indirgenemeyeceğinden bahsetmiştir. Karatepe’nin açıklamalarına göre birbirinden farklı vakfiyeler içerisinde yer alan ortak konular ise hafız-ı kütüb görevlendirmeleri, kütüphane için temin edilecek akarlar ve gelirlerin tahsisidir. 

Program esnasında değinilen konulardan biri de Tanzimat sonrası Osmanlı kütüphaneciliğinin durumudur. Karatepe konuyla ilgili, Tanzimat’ın ardından vakıf kütüphanesi sayısındaki düşüşe vurgu yaparken yine bu dönemde bireysel anlamda kurulan kütüphanelerin ön plana çıktığından da söz etmiştir. Tüm bunlara ek olarak Karatepe’nin değindiği bir diğer konu da Tanzimat sonrası açılan Avrupa odaklı eğitim veren okulların ortaya çıkardığı yeni kütüphane kuruluşlarıdır. Bu yeni kütüphanelerde artık yabancı dildeki kitapların da bulunduğunu anlatan Karatepe, kütüphanelerdeki kitapların temini için abonelik veya satın alma yoluyla kitap sağlandığını belirtmiştir. 

Karatepe, Tanzimat sonrasında kütüphanelerdeki kitapların bağış yoluyla elde edildiğinden de söz etmiştir ve bu duruma ek olarak Tanzimat sonrasında durumu gittikçe kötüye giden vakıf kütüphaneleri için ise ıslah çalışmalarıyla geleneksel kütüphane yapılarının da korunmak istendiğinden söz etmiştir. Bu ıslah ve koruma çalışmalarının pek sonuç getirmediğini de aktaran Karatepe, değişen şartlarla birlikte aynı zamanda kütüphane nizamnamelerinin artık farklı bir noktaya doğru evrildiğini, vakfiyedeki şartların dönemin koşullarına uygun hale getirildiğini ve ilk kez hafız-ı kütüb görevlendirilmeleri için önceki dönemlerde yapılmayan sınav uygulamalarının ortaya çıkarıldığını belirtmiştir. 

Karatepe, sunumu sırasında kütüphane personeli içerisinde yer alan hafız-ı kütübün görevlerine, maaşlarına, hafız-ı kütüblerin özelliklerine ve vakıf heyetinin onlardan beklentilerine de değinmiştir. Karatepe, değindiği bu konuların dönemin sosyal ve ekonomik şartlarına göre değiştiğini de vurgulamıştır.

Program esnasında kullandığı görsel malzeme ve grafiklerle dinleyiciler için farklı anlatım yolları da kullanan Karatepe, soru-cevap kısmındaki tatmin edici açıklamalarıyla birlikte faydalı ve ufuk açıcı bir sunum gerçekleştirmiştir. 

 

Metin: Deniz Gürkan