Kuruluşundan bu yana yazma eserler ve kitap kültürü üzerine çok sayıda program organize eden Yazma Eserler Uygulama ve Araştırma Merkezi, Yazma Eser Kültürü Atölyelerinin birincisinde “Kuyûdât” kavramını ele aldı.

Son yıllarda yazma eserler ve kitap kültürü hakkındaki çalışmaların sayısı sevindirici bir şekilde artmaktadır. Özellikle Osmanlı coğrafyasına ait el yazmalarından hareketle İslam dünyasına ait yazma eserlerin bilimsel bir bakış açısıyla ele alınması ve bu alanda uluslararası literatürün oluşturulmaya çalışılması dikkate değerdir.

Yazma-kitap kültürüyle ilgili Türkiye’de ve dünyada pek çok resmi kurum ve topluluğun özverili çalışmaları bulunmakla birlikte Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yazma Eserler Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından yapılan çalışmalar ayrı bir önemi haizdir.

Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yazma Eserler  Uygulama ve Araştırma Merkezi, kuruluşundan bu yana yazma eserler ve kitap kültürü üzerine yüz yüze veya çevrimiçi çok sayıda toplantı, panel ve konferans organize ederek, atölye faaliyetlerinde bulunarak; ilgili alanda çalışan pek çok bilim insanını bir araya getirmiş, genç araştırmacıların bilim insanlarıyla buluşmasına ve yeni çalışmalar üretmesine vesile olmuş ve yazma eserlere ilgi duyan ve bu alanda çalışan kişilerin birbirinden haberdar olabildikleri önemli bir zemin oluşturmuştur.

Atölye 22 hafta boyunca devam etti

İşte bu zeminin heyecanla karşılanan faaliyetlerinden biri de “Yazma Eser Kültürü Atölyeleri I: Kuyûdât” oldu. Moderatörlüğünü Merkez Yönetim Kurulu’ndan Sami Arslan ve Mehmet Arıkan’ın yaptığı bu atölye 24 Aralık 2021 tarihinden 25 Haziran 2022 tarihine kadar 22 hafta boyunca devam etti. Atölye, cumartesi günleri 10.00-12.00 saatlerinde yüz yüze 20, çevrimiçi 10 katılımcıyla Üsküdar Yerleşkesinde düzenlendi.

Kuyûdât Atölyesi, 24 Aralık 2021’de Berat Açıl’ın “Kayda Değer Olanı Tespit Etmek: Yazma Kitap Kültürünün Taç Kapısı Olarak Kuyûdât” başlıklı açılış konferansıyla başladı. Berat Açıl’ın yazma eser kültürü ve yazma eserlerdeki kuyûdât bahsine dair giriş mahiyetindeki bu konferansı halka açık şekilde düzenlendi. Bu konferansta Açıl, kuyûdâtın mahiyeti, yazma eserler içerisindeki pozisyonu, akademik çalışmalardaki kaynaklığı ve kuyûdât üzerine yapılan ulusal ve uluslararası çalışmalar üzerinde durdu.

Açılış konferansıyla başlangıç yapan Kuyûdât Atölyesinin ilk dersi 25 Aralık 2021’de gerçekleştirildi. İlk hafta Sami Arslan’ın metin, nüsha, metnin hârici ve dâhili unsurları hakkındaki genel giriş dersi, kuyûdât kavramının sınırlarına dair yeni fikirlerle birlikte yazma eserlerin bilimsel anlamda tasnifine dair yeni bir sistem teklifi sundu. Atölyenin genel planı ve işleyişinin anlatıldığı bu ilk derste yazma eser kavramının hem kendi içinde hem de diğer disiplinlerle ilişkisinde bir metodoloji oluşturmasının gerekli olup olmadığı ve bunun imkân dâhilinde olup olmadığı tartışmaya açıldı.

Teori ve pratik bir arada

Atölyenin ikinci haftasında TDV İslam Ansiklopedisinden ve diğer temel kaynaklardan hareketle ferâğ kaydı, istinsah kaydı, mukabele kaydı, kıraat ve sema kayıtları hakkındaki bilgiler üzerinden bu kayıtların farklı disiplinlerdeki karşılıkları da göz önünde bulundurularak, bu kavramların tanımlarının genişletilmesine dair fikir önerilerinde bulunuldu.

Kuyûdât Atölyesi genel olarak o hafta ele alınacak temanın Sami Arslan tarafından tartışmaya açılmasının ardından Mehmet Arıkan’ın söz konusu temaya örnek teşkil edecek yazma eser nüshalarından örneklerini paylaşmasıyla devam etti. Arıkan’ın zîclerden, matematik risalelerinden, tarih mecmualarından ve çeşitli edebi eserlerden seçtiği örnek görseller, edebiyat, tarih, bilim tarihi, ilahiyat ve geleneksel el sanatları gibi farklı disiplinlerden gelen atölye katılımcılarının alana olan merakını artırdı. Teori ve pratiğin bir arada sunulduğu bu işleyiş modeli, orijinal sorular ve fikirlerle de desteklenerek canlı bir atmosfer yarattı.

Alanda çalışanlara yol gösterici bilgiler

Kuyûdât Atölyesinin ilerleyen haftalarında Sadık Yazar, Berat Açıl ve Kadir Turgut’un sunumları yer aldı. Sadık Yazar, “Gösteren mi Yoksa Gösterilen mi: Minhuvâtlar” üst başlığıyla minhuvât meselesini ele aldığı sunumunda, minhuvât kavramının ne olduğu, bu kavrama nelerin dâhil edilebileceği; minhuvâtların kim tarafından oluşturulmuş olabileceği, minhuvâtların dipnot ya da referans kavramlarıyla ilişkisi hakkında ufuk açıcı bir sunum yaptı. Atölye moderatörleri ve katılımcıların sorularıyla zenginleşen bu sunum minhuvât meselesinin kuyûdât bağlamında farklı bir perspektiften ele alınmasını sağlayarak bu konuda çalışma yapmak isteyen genç araştırmacılara yol gösterici oldu.

Cârullah Efendi Kütüphanesi ve derkenar notları hakkındaki araştırmalarıyla Osmanlı kitap kültürü alanındaki çalışmalarına önemli katkı sunan Berat Açıl, hem Kuyûdât Atölyesine farklı haftalarda misafir konuşmacı olarak katıldı hem de atölye programının hazırlanması ve işleyişine danışmanlık yaparak Kuyûdât Atölyesinin başarılı bir şekilde tamamlanmasına büyük katkı sağladı. Berat Açıl’ın kodikoloji bahsi ve dünyadaki güncel kodikoloji çalışmalarıyla ilgili bilgi aktarımı ve derkenar meselesi hakkındaki tecrübelerini paylaştığı sunumları, katılımcılar için ufuk açıcı oldu.

Atölye katılımcıları da araştırmalarını paylaştı

“Nüshalar ve Soylar Projesi”nin yürütücüsü Kadir Turgut, Kuyûdât Atölyesine birkaç kez konuk olarak, sunumlarında “nüsha” ve “metin” ayrımından hareketle her nüshanın aslında ayrı birer metin olduğunu ve bu şekilde değerlendirilmesi gerekliliğini yazma eser örnekleri üzerinden ifade etti. Kadir Turgut, yaptığı çalışmalarda kullandığı bilgisayar programlarını tanıtarak, teknolojinin yazma eser çalışmalarına sağladığı faydalara dikkat çekti ve atölye katılımcılarına bu konudaki bilgilerini ve deneyimlerini artırmaları konusunda tavsiyelerde bulundu.

Her hafta konuyla ilgili çeşitli makalelerin ve kitap bölümlerinin okunup tartışıldığı Kuyûdât Atölyesi, atölye katılımcılarının bireysel sunumlarına da olanak tanıyarak, araştırmacılara teorik bilgilerini pratiğe dönüştürme fırsatı verdi. Bu minvalde atölye programı boyunca İsa Uğurlu, Elif Sezer Aydınlı, Nimet İpek, Gülsüm Gülsev Şanver, Rahime Karayiğit, Fatma Esmanur Koç, Elif Derin ve Nesibe Yazgan Uslu sunumlarını gerçekleştirdi. Bu sunumlarda okur notları, reddâdeler, zahriyeler, fihristler, kıraat ve sema kayıtları, ferâğ kayıtları, nüshalarda rastlanan bireysel notlar ve Mushaf nüshalarındaki kayıtlar ele alınarak atölye katılımcılarının istifadesine sunuldu.

Kuyûdât Atölyesinde tartışılan konulardan hareketle yazma eserlerin kataloglanmasına dair yeni fikirler oluştu ve bu fikirlerin yakın zamanda yapılacak kataloglama çalışmalarında uygulamaya geçirilmesi önerildi. Farklı temalarda bir seri hâlinde devam etmesi planlanan Yazma Eser Kültürü Atölyelerinin ilki olan Kuyûdât Atölyesi, kuyûdât kavramına sistemli bir şekilde ilk kez bakılması, atölye işleyişindeki düzen ve atölye katılımcılarına sağlanan imkânlar sebebiyle yürekten bir teşekkürü hak ediyor.

Haber: Nesibe Yazgan Uslu/İstanbul Üniversitesi Doktora Öğrencisi